Gorssel
Bijna 4.000 inwoners in 2024 (van wie 475 in het buitengebied).
Vroeger een bescheiden boerendorp, nu een forensendorp, omschrijft Gorssel zichzelf. Het Wassenaar van het oosten, aan de rand van de Achterhoek, met de mooiste woningen, villa’s en herenhuizen, lokt de makelaar van het duurdere segment potentiële kopers. Toeristen wordt aangeraden te gaan wandelen langs de groene uiterwaarden van de IJssel, door de talrijke bossen in de omgeving en over de uitgestrekte heide.
Vooral in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw ondergaat Gorssel een groeischeut en verandert het dorpsgezicht van karakter. De grootste metamorfose vindt plaats nadat de gemeente Gorssel in 2005 wordt toegevoegd aan Lochem. Zakenman Melchers verbouwt het afgedankte gemeentehuis tien jaar later tot een eersteklas museum van moderne kunst. More is een toeristische magneet, het trekt jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers van buiten. Ernaast wordt de ruim 350 jaar oude herberg De Roskam, vergader- en verenigingsplek van de gemeenschap, ingelijfd in de keten van biefstukrestaurants Loetje.
De aanzet voor het forensendorp en het toevluchtsoord voor welgestelde rustzoekers dat Gorssel nu is, is al in het begin van de vorige eeuw gegeven. Banketbakker Nieuwenhuis uit Deventer is een van de eersten die een zomervilla in de bossen laat neerzetten. Na de industriëlen uit Deventer en Zutphen volgen in de jaren ’20 renteniers uit Nederlands-Indië. Die trend is eigenlijk nooit gestopt. ‘Op een plein heeft de garen-en-bandwinkel waar ooit mutsen en lange jaegeronderbroeken werden verkocht, plaats gemaakt voor een moderne, haast hippe modezaak. Hier kopen de dames, die toch dat vleugje wereldsheid zoeken, hun sportieve rokken, hun elegante camouflagepakjes’, beschrijft publiciste Jenny Pisuisse de veranderde dorpssfeer in 1989.
Maar de verweving met de moderne tijd van toenemende vergrijzing en welvaart maakt Gorssel niet onverschillig voor zijn (verre) verleden. Het oudste gebouw in het dorp is de kerktoren uit 1498. Andere historische gebouwen, zoals herberg De Muyl, waar volgens even hardnekkige als twijfelachtige verhalen de Spanjaarden in 1574 meer dan 300 Zutphenaren ophangen in de boomgaard, Hof Eschede en de kapel vind je richting IJssel, op de kleigronden zuidwestelijk van het dorp, even voorbij het kerkhof. Maar ze bestaan niet meer, ze zijn afgebrand of afgebroken. De Muyl is nog wel de naam van een boerderij in die oude buurt.
De percelen behoren tot de vroegere Marke Eschede, samen met Marke Gorssel de bestuurlijke oorsprong van Gorssel.
Op de oude kaarten zijn de grenzen ervan terug te vinden als een prehistorische vuistbijl die is ingebed in de bocht van de IJssel en waarvan de punt diep in de bossen van Joppe steekt. Marke Eschede is de oudste van de Elf Marken. In 1842 krijgt de opsplitsing van de nog niet verdeelde markegronden, zo’n 260 hectare, haar beslag. Als uitvloeisel van de Franse tijd met zijn bestuurlijke en kadastrale vernieuwingen verdwijnt Eschede van het toneel. Heel Eschede? Nee, een klein aantal boeren/erfgenamen houdt tot op de dag van vandaag dapper stand! In de zogeheten Uiterwaardencommissie houden ze zich bezig met het gezamenlijk onderhoud aan wegen, dijken en sloten in de van oudsher woeste gronden van de Ravenswaarden. Makkelijk is dat niet altijd: ze moeten schipperen tussen de economische vereisten van de moderne landbouw, natuurbehoud en druk van recreanten.
In de Tweede Wereldoorlog spelen de Ravenswaarden een cruciale rol bij de opmars van de Canadese bevrijdingstroepen naar het Westen. Bij de Veerweg steken ze in april 1945 de IJssel over. Bij geallieerde bombardementen in de aanloop daartoe krijgt Gorssel het zwaar te verduren. De kerk, 45 boerderijen en 72 woningen worden verwoest. Maar het grootste offer brengt Gorssel door zijn dapperheid. Burgemeester Thate en de meeste ambtenaren verdwijnen uit het gemeentehuis. Om het oppakken van burgers voor Duitse arbeidsinzet te voorkomen en om onderduikers te beschermen nemen ze het bevolkingsregister mee. Als vergelding worden zes Gorsselse mannen op 24 september 1944 standrechtelijk gefusilleerd aan de Joppelaan. Politieman Meier, de weigert de Duitsers te helpen, wordt dezelfde dag in Vorden doodgeschoten.
